Rusiyanın işğalı altında olan Ukraynanın Luqansk şəhərində dağıdılmış küçələrdə hələ də mərmi səslərinin eşidildiyi və bərpa vədlərinin yerinə yetirilmədiyi bir vaxtda yeni xəbər diqqət çəkib: Çinli fəallar Çin vətəndaşları üçün özəl məktəb açmağı planlaşdırırlar.
Bu xəbəri ilk olaraq Rusiya dövlət mediası yayıb və tezliklə Kreml-yönümlü Teleqram kanalları tirajlayıb. Məlumata görə, məktəb 300 çinli şagirdə xidmət göstərəcək, onlara rus dili öyrədiləcək və gələcəkdə Rusiya universitetlərinə qəbul üçün hazırlanacaqlar.
Bu, beynəlxalq əməkdaşlığın nümunəsi və Rusiyanın işğal etdiyi Ukraynanın şərq bölgələrində "iqtisadi normallaşma"ya doğru bir addım kimi təqdim olunur.
Lakin ukraynalı ekspertlər və regional analitiklər vəziyyəti tamamilə fərqli qiymətləndirirlər.
Sentyabrın 1-dən Rusiya işğal etdiyi Ukrayna torpaqlarında Ukrayna dilində təhsili faktiki yasaqlayır, Kreml bu addımdan ərazilərin linqvistik əsasda Rusiyanın bir hissəsi olduğunu iddia etmək üçün yararlana bilər.
Moskva rəsmi olaraq dil təhsili ilə bağlı addımlarını "dünyadakı geosiyasi vəziyyətlə bağlı dəyişikliklər"lə əsaslandırıb.
Ancaq bir çoxları bu narrativi Kremlin işğal etdiyi ərazilərdə legitimlik görüntüsü yaratmaq məqsədilə hazırlanmış təbliğat oyunu hesab edirlər.
Digərləri isə daha dərin niyyətlərə diqqət çəkir. Onlar Çinin səssiz iqtisadi fəaliyyəti, gizli kəşfiyyat əməliyyatları və Moskvanın Pekini öz işğal strategiyasına cəlb etmək cəhdləri kimi ehtimallar barədə xəbərdarlıq edirlər.
"Bunu düşünün: Çinli ailələr həqiqətənmi təhsil üçün yeniyetmə uşaqlarını aktiv müharibə zonasına göndərmək riskinə gedərlər?", - deyə ukraynalı politoloq və Azov İnkişaf Agentliyinin direktoru Kostiantin Batozski bildirib.
"Bu, təhsillə bağlı deyil. Bu, optika, təsir və nəzarətlə bağlıdır", - o deyib və əlavə edib ki, bu, işğal olunmuş regionun guya parlaq gələcəyi ilə bağlı Kremlin "klassik" xəbəridir:
"Məsələn, dağıdılmış Donetsk hava limanının bərpası və ya Şırokinenin yenidən qurulması ilə bağlı bitib-tükənməyən vədlər kimi – bunların heç biri reallaşmır. Bütün bunlar, işğal altında olan əhalini təmtəraqlı vədlərlə aldatmaq və onların diqqətini yayındırmaq üçündür".
Bu strategiya yeni deyil.
Donbas kimi tanınan Luqansk və Donetskdəki rus işğalçı səlahiyyətliləri dəfələrlə çoxmərtəbəli xəstəxanalar, geniş sənaye parkları və hətta dəbdəbəli kurortlarla bağlı layihələr irəli sürüblər. Onlar bir çoxlarının mümkünsüz saydığı bu layihələri "normallaşma"nın sübutu kimi təqdim ediblər. Bu layihələrin çoxu isə elə press-relizlərdən kənara çıxmayıb.
Lakin Rusiya mediasında yayılan Çin məktəbi hekayəsinin ekspertləri narahat edən başqa bir tərəfi var: Məktəbin özü heç açılmasa belə, bu cür iddiaların irəli sürülməsi Moskvanın Çini öz işğal fəaliyyətinə yaxınlaşdırmaqla bağlı artan səylərini əks etdirir.
"İşğalın səssiz təsdiqlənməsi"
Ukrayna Liberal Demokratlar Liqasının prezidenti və Şərqi və Cənub-Şərqi Asiya üzrə ekspert Artur Xaritonov bu elanı "ucuz təbliğat" adlandırıb.
Lakin o, bu xəbəri tamamilə əsassız sayaraq bir kənara atmağın da təhlükəli olduğunu bildirib.
"Çinin totalitar idarəetmə sistemində bu miqyasda heç bir şey yuxarı səviyyəli razılıq olmadan baş vermir", - deyə Xaritonov qeyd edib. O əlavə edib ki, Çin lideri Si Cinpinin Rusiya prezidenti Vladimir Putinə verdiyi vədlər - məsələn, Rusiya seçkilərinin tanınması və Rusiya konstitusiyasına hörmət ifadələri – "bütün bunlar işğala susqun razılığın göstəricisidir".
Xaritonov Krımı xəbərdarlıq nümunəsi kimi göstərib.
2014-cü ildə Rusiyanın Krımı qeyri-qanuni ilhaq etməsindən sonra Pekinin Ukraynanın ərazi bütövlüyünü rəsmi şəkildə tanımasına baxmayaraq, Ukrayna rəsmiləri Çin şirkətlərinin orada ticarət və investisiya fəaliyyəti ilə məşğul olması barədə dəfələrlə xəbərdarlıq ediblər.
"Krım şərabı Çin ticarət yarmarkalarında debüt edib. İşğal olunmuş Donetskdən oğurlanmış Ukrayna taxılı və metalları onlayn pərakəndə satışı ilə məşğul olan "AliExpress" kimi Çin platformalarında görünüb", - Xaritonov deyib. "Bu, spekulyasiya deyil, reallıqdır".
Yeni Geosiyasət Tədqiqat Şəbəkəsinin Asiya-Sakit Okean bölməsinin rəhbəri Yuri Poita isə bildirib ki, ehtimal olunan məktəb ümumiyyətlə yeniyetmələri hədəfləməyə bilər.
"Buranın işğal olunmuş ərazilərdə Rusiya-Çin birgə layihələrində iştirak edən çinli mühəndis, texnik və ya fəhlələrin hazırlanması üçün bir müəssisə olması daha inandırıcıdır", - o deyib.
Ukraynaya məxsus Donbas torpaqlarında Rusiyanın nəzarətində olan infrastrukturun baxımsızlıq və müharibə nəticəsində dağıldığı bir vaxtda oraya Çin firmalarının yenidənqurma işləri üçün tikinti materialları və mexanizmlər tədarük etdiyi bildirilir.
"Mürəkkəb avadanlıqlar ixtisaslı kadr tələb edir. Siz bu sistemləri yerində Çin mütəxəssisləri olmadan tətbiq edə bilməzsiniz. Yerli işçilər üçün dil təlimi və ya əksinə asanlıqla 'təhsil' adı altında təqdim edilə bilər", - Poita deyib.
Siyasi məqsəd
Rusiya üçün Luqanskda Çin vətəndaşlarının nəzərəçarpacaq şəkildə aktivləşməsi siyasi məqsədə xidmət edir.
"Onlar ümidsiz şəkildə dünyaya göstərmək istəyirlər ki, Ukraynanın işğal olunmuş bölgəsi faktiki olaraq Rusiyanın bir hissəsidir, iş və təhsil üçün xarici vətəndaşları cəlb edir", - Batozski deyib.
Ancaq bu ərazilərdə Çinin əhəmiyyətli mövcudluğuna dair çox az dəlil var.
Əksinə, bölgədə çalışan xarici işçilərin əksəriyyəti Orta Asiyadan olan miqrantlardır və onlar əsasən tikinti layihələrinə işə götürülürlər. Bu isə yerli əhali arasında narazılıq yaradıb, çünki yerli işçilər iş yerlərinin Rusiya hakimiyyətinin xaricdən gətirilən işçilərə üstünlük verməsi səbəbindən əldən getdiyini düşünür.
"Rusiya yerli əhaliyə etibar etmir", - deyə Batozski əlavə edib.
"Onlar bu bölgələri yenidən qurmaq və təhlükəsizliyini təmin etmək üçün kənar qüvvələrə üstünlük verirlər. Lakin Orta Asiyadan olan miqrantlar bu ilhaqı beynəlxalq səviyyədə legitimləşdirmir. Ancaq Çin vətəndaşları ən azı simvolik olaraq bunu edə bilər", - Batozski vurğulayır.
Xaritonov daha maraqlı ehtimalı ortaya qoyub. O deyib ki, Çinin işğal olunmuş ərazilərdə iştirakı gizli hərbi və ya kəşfiyyat fəaliyyətlərini də əhatə edə bilər.
"Luqanska gətirilən çinli mütəxəssislərin Xalq Azadlıq Ordusu və ya Çin kəşfiyyat xidmətləri ilə əlaqəsi ola bilər", - o xəbərdarlıq edib.
"Cəbhə bölgələrinə yaxınlıq onlara döyüş meydanından olan məlumatlara və Ukrayna infrastrukturuna misilsiz çıxış imkanı verir", - Xaritonov söyləyir.
O, Şimali Koreya zabitlərinin Ukraynanın Rusiya tərəfindən işğal olunmuş Donetsk bölgəsinə tələbə adı ilə daxil olması ilə bağlı əvvəlki xəbərlərlə paralellər aparıb. Bu aldadıcı plan Ukrayna qüvvələrinin onlardan (Şimali Koreya əsgərlərindən) bir neçəsini döyüşdə öldürməsi və bəzilərini əsir götürməsi zamanı üzə çıxıb.
Ukrayna əks-kəşfiyyatının son əməliyyatları da narahatlığı artırıb.
İyunda Ukraynanın Təhlükəsizlik Xidməti (SBU) iki Çin vətəndaşını "Neptun" raket sisteminin layihələrini oğurlamağa cəhd etdiklərinə görə saxlayıb.
"Çin raketin özünə deyil, onun döyüşdə sınanmış sisteminin sxemlərinə maraq göstərir", - deyə Xaritonov vurğulayıb. O deyib ki, "Çin öz imkanlarını gücləndirmək üçün bu bilikləri əldə etmək istəyir".
Rusiyanın Pekinlə daha dərin əlaqələr qurmaq istəyində praktiki əməkdaşlıqdan əlavə ideoloji uyğunluq da rol oynayır.
"Moskva indi özünü "sivilizasiya-dövləti" kimi təqdim edir və bu, Çin siyasi ritorikasını əks etdirir", - deyə Batozski qeyd edib. "Onlar Çinin izləmə metodlarını, senzura alətlərini və təbliğat modellərini mənimsəyiblər. Luqanskda Çin məktəbinin təşviqi isə bu ortaq taleyin hekayəsini gücləndirir".
İqtisadi dirçəliş illüziyası
Bu cür addımlar Moskvaya həm də işğal olunmuş ərazilərdə iqtisadi canlanma illüziyasını satmağa kömək edir.
Çinin "Azovstal" polad zavodu kimi sovet dövrünün sənaye nəhənglərinə sərmayə qoyması ilə bağlı şayiələr dəfələrlə Kremlə yaxın mediada yayılıb.
"Heç bir ağlı başında olan investor bu nəhəngləri bərpa etməz. Ancaq bu miflər yerli əhalini sakitləşdirməyə və beynəlxalq legitimlik pərdəsinə xidmət edir", - Batozski deyib.
Pekin rəsmi iştirakını inkar etsə belə, Çin şirkətlərinin işğal olunmuş Donetskdə yeni zavodların yaradılmasına köməklik göstərdiyi, kritik avadanlıq və texniki yardımlar verdiyi bildirilir.
"Bu, boz zona əməliyyatıdır. Çin açıq siyasi həmrəlikdən yayınır, lakin öz firmalarına Rusiyanın torpaq zəbtindən qazanc əldə etməyə icazə verir", -Poita deyib.
Xaritonov isə vurğulayıb ki, "Çin Rusiyanın müharibəsini ideoloji cəhətdən dəstəkləyir. O, bu ərazilərdən hər şeyi - taxıl, metal, hər nə olursa olsun - alacaq, çünki ucuz və siyasi cəhətdən faydalıdır".
Luqanskda təklif olunan Çin məktəbi bəlkə də heç vaxt qapılarını açmayacaq. Amma onun hekayəsi Moskvaya işğal olunmuş Ukraynaya torpaqlarına nəzarətini gücləndirmək üçün real və ya uydurma beynəlxalq tərəfdaşlardan istifadə edən hibrid strategiyası üçün vacibdir.
"Çində heç nə təsadüfi baş vermir", - deyə Xaritonov bildirib. "Ən kiçik mövcudluq - mühəndislər, təlimçilər və ya ‘tələbələr’ - iqtisadi, siyasi və hərbi məqsədlərə xidmət edə bilər".
O əlavə edib ki, Rusiya və Çin "sərhədsiz dostluq"luğunu dərinləşdirdikcə, hətta sadə bir məktəb belə onların ortaq avtoritar layihəsində potensial ön xəttə çevrilə bilər.
Yazını AzadlıqRadiosunun Ukrayna xidmətinin "Donbas Reallıqları" layihəsi və radionun əməkdaşı Olqa Katsan hazırlayıb
